ÖRGÜTSEL ADALET'İN BOYUTLARI VE ÇEŞİTLİ DEĞİŞKENLER İLE İLİŞKİSİ

ÖRGÜTSEL ADALETİN'İN BOYUTLARI

Dağıtım Adaleti:

Ödüllerin ve kaynakların dağıtımı, küçük gruplardan tüm topluma kadar her tür büyüklükteki sosyal sistemlerde oluşan evrensel olgudur gruplar, örgütler ve toplumların tümü ödül, ceza ve kaynakların dağıtımı sorunu ile ilgilenir. Adams’ın Eşitlik Kuramı, “Dağıtım Adaleti” kavramını doğurmuştur.

Dağıtımı Adaleti kısaca; çalışanların ücret, terfi gibi kazanımlarının dağıtımı ile yönetsel kararların adilliği ile ilgilidir.

İşlemsel Adalet:

İşlemsel adalet, kararların alınmasında kullanılan en önemli araçların yani işlemlerin adilliğine ilişkin bir kavramdır, süreçleri konu alır.

Bir kazanım adil olabilir ancak ona ulaşmak için izlenen işlemler adil olmayabilir. Bunun için, yöneticiler sadece kararlarında değil aynı zamanda bu kararlara nasıl ulaştıkları konusunda da adil olmalıdırlar.

Etkileşim Adalet:

Bies ve Moag işlemler uygulanırken kişiler arası davranışların kalitesinin önemine dikkat çekerek, adalet geçmişini yeni bir gelişmeyle tanıştırmışlardır. Bu bakış açısına da etkileşim adaleti adını vermişlerdir.

Bies ve Moag, çalışanların örgüt yetkililerinin kendilerine doğru, tam bilgiler sundukları ve verdikleri kararlar için haklı nedenler gösterdikleri takdirde kendilerine adil davranıldığına inandıklarını ileri sürmüşlerdir.

Kişilerin adalet algılayışlarının büyük oranda karar verme sürecinin yapısı yerine, örgüt içindeki kişiler arası ilişkilerim kalitesinden etkilendiğini belirtmişlerdir. 

Kişiler  Arası Adalet:

Kişiler arası adalet, kazanımların belirlenmesi ve işlemlerin yürütülmesine katılan yetkililerin (amir/amirlerin) çalışanlarına ne derece nezaket, kıymet ve saygı gösterdiğidir.  

Bilgisel Adalet:

Bilgisel Adalet, işlemlerin yapılışı ve kazanımların dağıtımı hakkında bilgi verilmeli, kişilere açıklama yapılmalıdır.

Sonuçlar kadar izlenen yollar hakkında bilgi sağlanmasının çalışanların verilen kararlara ve örgüte karşı oluşan davranışları üzerinde büyük etkisi vardır. 

ÖRGÜTSEL ADALET'İN ÇEŞİTLİ DEĞİŞKENLER İLE İLİŞKİSİ

Örgütsel Adalet ve Ahlaki Değerler İlişkisi

Ahlaki değerler kişi için son derece önemli, kesin ve güçlü tutumlardan oluşur. Bunlar katı, değiştirilmesi güç tutumlardır. Tüm ahlaki değerler güçlü tutumlardır. Fakat, her güçlü tutum ahlaki bir değer değildir. Ağır içsel ilkeler ve özgürlük, eşitlik, kutsallık gibi değerler kişisel bağlılıklar sonucu oluşur.

Kazanımlar ve işlemler kişinin ahlaki değerleriyle uyum sağladığı zaman adil, uyum sağlamadığı adaletsiz olarak algılanırlar. Çünkü, kişinin ahlaki değerlerine uymayan bir davranış kişinin hem özel hem de toplumsal kimliği için bir tehdit oluşturur.

Örgütsel Adalet ve Kültür İlişkisi

Farklı kültürlerin, üyelerinin inanç ve değerlerini, buna bağlı olarak da davranış ve tutumlarını etkilediği bilinmektedir.

Markovsky Batı ülkeleri ve Asya ülkeleri arasındaki kültür farklılıklarının adalet algılarını farklılaştıran bir etken olduğunu iddia etmiştir.

Kişiler belli bir konunun adilliğinin önemli olduğuna inanmıyorlarsa, adaletsizlikle karşılaştıkları zaman sıkıntıya düşmezler ve tepkisel davranışta bulunmazlar.

Markovsky, Kanada, Güney Kore ve Kenya’dan veriler toplamış ve adalet algılarını etkileyen kültürel farklılıkları açıklamıştır. Güney Kore toplulukçu, Kanada bireyci, Kenya ise ikisi arasında kalan yeni gelişmekte olan bir ulustur. Bireycilik ve toplulukçuluk, kıdemlilik ve liyakat, hiyerarşi ve otoriteye saygı ve saygısızlık özelliklerinin adalet algılarını etkilediğini belirtmiştir. 

Örneğin; toplulukçu bir toplum olan Güney Kore’de grupsal adalet kişisel adaletten daha önemlidir. Grubun amaçları öncelikte olduğundan kişiler grup otoritesi içinde adaleti sorgulamayacaklardır. Terfi etmek Güney Kore’de kıdemliliğe dayanırken, Kanada’ da liyakat esasına dayanmaktadır. Otoriteye saygı duymak ise Güney Kore’de ahlaki bir zorunluluk ve gelenektir.

Yapılan araştırmalarda kişiler arası adaletin, Asya ülkelerindeki çalışanların adalet algıları üzerine etkisinin Batı ülkelerindeki çalışanlara karşılaştırıldığında daha düşük olduğu saptanmıştır.

Örgütsel Adalet ve Motivasyon/Performans İlişkisi

Adil iş kazanımları almak, çalışanları örgüte karşı adil davranma konusunda motive eder. Performanslarını arttırmaları adil kazanımlar için örgüte gösterdikleri bir yanıttır.

Konovsky ve Cropanzano yaptıkları araştırmalar ile, işlemsel adalet ile performans arasında olumlu bir ilişki olduğunu saptayarak, adil işlemler ve yüksek performans arasındaki ilişkiyi desteklemişlerdir. Dubinsky, Levy ve Greenberg gibi kuramcılar da, kazanımların adaleti ile çalışanların performansı arasında olumlu ilişikler saptamışlardır. adil kazanımlar elde eden çalışanlar yüksek verimlilik göstereceklerdir.

Örgütsel Adalet ve İşten Ayrılma Niyeti İlişkisi

Kuramcılar (Brooke,Russel, Price, Blau, Boal gibi) tarafından yapılan araştırmalarda  iş doyumu, örgütsel bağlılık ve işe katılımın işten ayrılma niyetinin birbirlerinden ayrı bir belirleyicisi olduğu kabul edilmiştir.

Dailey ve Kirk’in yaptıkları araştırmanın sonuçlarına göre adalet iş doyumu ve işten ayrılma niyeti üzerinde merkezi bir rol oynadığı için Yöneticilerin örgüt sel adaletin sağlanmasına özen göstermesi gerekmektedir.

Araştırmacıların büyük çoğunluğu hem dağıtım adaleti hem de işlemsel adaletin işten ayrılma niyetine etki ettiği konusunda ortak karara varmışlardır. Fakat, dağıtım adaletinin işten ayrılma niyeti üzerinde daha güçlü bir etkisi olduğu kabul edilmiştir.

Örgütsel Adalet ve Örgütsel Bağlılık İlişkisi

Örgütsel Bağlılık kavramının temelinde istikrarı sağlama ve davranışa yön verme vardır. Kavram, örgütün amaç ve değerlerini kabul etmeyi, Bu amaç ve değerlere inanmayı, örgütün yararına olacak şekilde fazladan çalışma istekliliğini ve örgüt üyeliğine devam ettirmeye olan güçlü bir isteği ortaya çıkarır. Bir örgütte adaletin olması örgütün çalışanlarına bağlı olduğunu gösterir.

Örgütün çalışanlara bağlılığı çalışanların örgüte bağlılıklarını sağlamada son derece etkilidir. Çalışanlar, kararları adil olarak algıladıklarında bunun karşılığı olarak örgüte daha çok bağlanacaklar, daha fazla iş doyumu ve ekstra rol davranışları göstereceklerdir.

Örgütte dağıtılan ödüllerin ve bununla ilişkili yürütülen işlemin adil olması, çalışanların örgüte bağlılık düzeylerini artırmaktadır. Hem işlemsel adalet hem de dağıtım adaleti çalışanların örgüte bağlılıklarını etkiler. Örgütsel adalet çalışanlara, yönetimin onlara verdikleri değeri, saygıyı gösterir. Bu da çalışanların örgüte bağlılıklarını güçlendiren güven köprüsünü meydana getirir

Moorman, örgütsel adalet ve örgütsel bağlılık arasındaki ilişkiyi incelediği araştırmasında, kişiler arası adaletin  örgütsel bağlılıkla ilişkili tek kaynak olduğunu saptamıştır. Bunun nedeni, dağıtım ve işlemsel adaletin örgütün tümüyle ilgiliyken, kişilerarası adaletin yöneticinin davranışına odaklanması olabilmektedir.

Çıkan sonuç, yöneticilerin örgütsel bağlılığı etkileyebileceğidir. Yöneticiler çalışanlarının bağlılığını artırmak istiyorlarsa, çalışanlarıyla olan etkileşimlerinin adilliğini arttırmaya çalışmalıdırlar.

Örgütsel Adalet, örgütsel bağılılığın artmasında önemli bir etkiye sahiptir. Örgütün gereksinim duyduğu sağduyulu davranışlar örgütsel adalet algılarının artmasıyla bir artış gösterir. Yapılan araştırmalarda, örgütsel politikalarla ilişkili olan işlemsel adaletin ve ikili iletişimdeki doyumun çalışanların örgüte bağlılıkları üzerinde etkileri olduğu saptanmıştır. Çalışanların kararlara katılımının ve kararların verilme nedenlerini anlamalarının sağlanması gerekir.

Örgütsel Adalet ve Örgütsel Güven İlişkisi

Güven, bir kişi, grup veya örgütün mübadele ilişkisi içinde bulunduğu diğer kişi, grup veya örgütün moral açıdan doğru kararlar alacağına ve ahlaki kurallara dayanan davranışlar geliştireceğine ilişkin beklentilerini ifade etmektedir.

Örgütsel Güven, bir çalışanın örgüte sağladığı desteğe ilişkin algılar, liderin doğru sözlü olacağına ve sözünün ardında duracağına olan inancı olarak tanımlanır. Güven, örgüt için hem yatay anlamda hem de dikey anlamda ilişkilerin temelini oluşturur.

Lidere ve örgüte güven farklı ama birbirleri ile ilişkili kavramlar olarak kabul edilir ve bir bütün olarak örgütsel güven olarak adlandırılır.

Örgütsel güvenin önemli kaynaklarından biri de işlemsel adalettir. Yönetimin adil davranışları, sömürülme korkularını ortadan kaldırarak çalışanların güven duygularının yaratılmasını sağlar. İşlemsel adaletle oluşturulan güven, çalışanların örgütsel vatandaşlık davranışları gibi önemli davranışlar göstermelerini de sağlar.  

Örgütsel Adalet ve Ödüllendirme Sistemleri İlişkisi

Eşitlik teorisi kazanım olarak ücret ve örgüt içi karşılaştırmalara yönelmiştir. Eğer örgüt içerisindeki göreceli ücret yapısı, sorumluluk ve beceri farklılıklarını yansıtacak şekilde oluşturulmuşsa, ücret yapısının kendisi örgüt içi uygulamada eşitlik normunun bir kanıtı olacaktır. Bu yüzden örgütün ücret yapısı örgütsel adalet algısının doğal olarak önemli bir boyutudur. Bu adillik algısı konusunda, değerlendirilen ikinci önemli konu boyut da bireylerin davranışlarının adilliğidir.

Örgüt içi ödüllendirme sisteminin yönetimi de adalet algısı konusunda değerlendirilen üçüncü boyutu oluşturur. Birey bir yapıyı dışsal bir yapıyla karşılaştırdığında, hangi ödüllendirme sistemi kurallarının adil olduğunun derecesini ve bir üstün bu kuralları uygularken ne kadar adil olduğunu incelemektedir. Goodman’ın (1974) performans değerlendirme sistemleri, terfi yönetimi, formel şikayet prosedürleri ile ilgili olarak yaptığı alan araştırması bu boyutun önemine işaret eder.

Örgütsel Adalet ve İş Doyumu İlişkisi

İş doyumu, örgütsel araştırmalarda en çok incelenen konulardan biridir ve adalet algıları ile ilgili bir kavramdır. Dağıtım adaleti iş doyumunun güçlü bir belirleyicisidir.

Folger ve Konovsky tarafından yapılan bir araştırmada; dağıtım ve işlemsel adaletin her ikisinin de doyumla ilişkisi olduğu bulunmuş olup, dağıtım adaletinin ücret doyumu ile daha çok ilişkili olduğu, işlemsel adaletin ise güven ve bağlılıkla daha çok ilişkili olduğu saptanmıştır.

Adalet, çalışanların iş doyumları;

•           Örgütün değerli bir üyeleri oldukları
•         Adil kazanımlar ve davranışları gelecek için umut edebileceklerini onlara hissettirilerek artırılabilir.

 Çoğu çalışanın iş doyumu sadece bir işe sahip olma, para kazanmaya değil aynı zamanda kendileri hakkında verilen kararlarda adil davranılmasına da dayanır.




Serkan Karaduman

KAYNAKLAR:  

• DOĞAN, H., İş Görenlerin Adalet Algılamalarında Örgüt İçi İletişim ve Prosedürel Bilgilendirmenin Rolü. Temmuz 2002
•  EKER, G., (2006). Örgütsel Adalet Algısı Boyutları ve İş Doyumu Üzerindeki Etkileri, İzmir
• YILDIRIM, F., (2002). Çalışma Hayatında Örgüte Bağlılık ve Örgütsel Adalet İlişkisi, Ankara
• YÜRÜR. Ş., (2005). Ödüllendirme Sistemleri ile Örgütsel Adalet Arasındaki İlişkilerin Analizi ve Bir Uygulama, Bursa